ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH KHÁNH HÒA - KHANH HOA PORTAL

NƯỚC CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

NGÀY PHÁP LUẬT VIỆT NAM – NGÀY TÔN VINH HIẾN PHÁP,

PHÁP LUẬT, GIÁO DỤC Ý THỨC THƯỢNG TÔN PHÁP LUẬT

CHO MỌI NGƯỜI TRONG XÃ HỘI

 I. SỰ HÌNH THÀNH NGÀY PHÁP LUẬT

Xuất phát từ vai trò của pháp luật và từ những mô hình, sáng kiến về Ngày pháp luật của địa phương, kết hợp với việc nghiên cứu, tham khảo kinh nghiệm của một số quốc gia trên thế giới, trong quá trình xây dựng Luật phổ biến, giáo dục pháp luật, theo đề xuất của Chính phủ, Ngày Pháp luật đã chính thức được thể chế hóa trong Luật phổ biến giáo dục pháp luật năm 2013.

Điều 8 Luật phổ biến, giáo dục pháp luật quy định:“Ngày 09/11 hằng năm là Ngày Pháp luật nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Ngày Pháp luật được tổ chức nhằm tôn vinh Hiến pháp, pháp luật, giáo dục ý thức thượng tôn pháp luật cho mọi người trong xã hội”.

Cụ thể hóa Điều này, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 28/2013/NĐ-CP ngày 4/4/2013 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật phổ biến, giáo dục pháp luật, trong đó quy định cụ thể nội dung, hình thức và trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức trong tổ chức triển khai thực hiện Ngày Pháp luật.

II. MỤC ĐÍCH, Ý NGHĨA CỦA NGÀY PHÁP LUẬT

Theo quy định của Luật phổ biến, giáo dục pháp luật, Ngày Pháp luật được tổ chức để tôn vinh Hiến pháp, pháp luật, đồng thời tăng cường nhận thức cho mọi người về vai trò của luật pháp trong đời sống, tăng cường sự hiểu biết pháp luật và khả năng thực thi pháp luật trong hoạt động quản lý Nhà nước, hoạt động kinh tế - xã hội và sinh hoạt hàng ngày của người dân.

Thông qua Ngày Pháp luật giúp cho mọi tổ chức, cá nhân công dân có ý thức tuân thủ pháp luật tốt hơn, là dịp để đánh giá lại những kết quả đã đạt được và những hạn chế trong hoạt động xây dựng, thực thi pháp luật; là cơ hội để tổ chức nhiều hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật cho cộng đồng thông qua những cách thức khác nhau. Qua đó, những người thi hành pháp luật cũng sẽ nhận được những thông tin phản hồi, những quan điểm đánh giá về tất cả các quy định pháp luật cũng như cách thức thực hiện, hiệu quả của hệ thống pháp luật đối với đời sống xã hội; từ đó hoàn thiện hơn hệ thống pháp luật, cũng như cải thiện, nâng cao hoạt động của hệ thống tư pháp.

Trên thế giới, hiện có nhiều nước tổ chức Ngày Pháp luật hay “Ngày Hiến pháp” như một ngày hội để “thượng tôn pháp luật”, tôn vinh Hiến pháp – đạo luật gốc của mỗi quốc gia. Hiện có khoảng 40 quốc gia lấy ngày ký, ban hành hoặc thông qua Hiến pháp để hàng năm tổ chức kỷ niệm “Ngày Hiến pháp” của mình. Trong ngày này, các luật gia, luật sư và các hiệp hội nghề nghiệp về luật tổ chức nhiều hình thức phổ biến, giáo dục pháp luật trong cộng đồng nhằm tăng cường hơn nhận thức của nhân dân, học sinh, sinh viên về vị trí, vai trò tối thượng, không thể thay thế của Hiến pháp, pháp luật trong đời sống kinh tế, chính trị, xã hội, đặc biệt là về các giá trị tự do, dân chủ, công lý, công bằng.

Ở Việt Nam, Luật phổ biến, giáo dục pháp luật quy định ngày 09/11 hàng năm là Ngày Pháp luật với dấu mốc đây là ngày ban hành bản Hiến pháp đầu tiên của Nhà nước ta năm 1946, khởi đầu cho tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. Là bản Hiến pháp của nền dân chủ đầu tiên của Nhà nước ta, Hiến pháp năm 1946 đã thấm nhuần, thể hiện triệt để tinh thần, tư tưởng của Hồ Chí Minh về xây dựng Nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân, là sự khẳng định mạnh mẽ các giá trị dân chủ, dân quyền, thượng tôn pháp luật và còn tồn tại bền vững cho đến ngày hôm nay. Các giá trị đó thể hiện tập trung nhất tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật, được kế thừa trong các bản Hiến pháp năm 1959, 1980, 1992.

Ngày Pháp luật khơi dậy trong mọi cá nhân công dân ý thức về trách nhiệm, bổn phận và quyền lợi của mình mà tham gia một cách tích cực vào các sinh hoạt của đời sống chính trị và đời sống xã hội. Do vậy, Ngày Pháp luật có ý nghĩa giáo dục sâu sắc trong việc đề cao giá trị của pháp luật trong Nhà nước pháp quyền, hướng mọi tổ chức, cá nhân tính tích cực tham gia với hành vi, thái độ xử sự pháp luật đúng đắn, đề cao quyền cũng như trách nhiệm, nghĩa vụ của cá nhân công dân trong học tập, tìm hiểu pháp luật và tự giác chấp hành pháp luật. Qua đó, góp phần nâng cao ý thức và niềm tin pháp luật, từng bước xây dựng và củng cố các giá trị văn hóa pháp lý trong cuộc sống xã hội. Đồng thời, đây còn là mô hình để vận động, khuyến khích, kêu gọi toàn thể nhân dân chung sức, đồng lòng vì sự nghiệp xây dựng và hoàn thiện Nhà nước, phát huy triệt để tinh thần đại đoàn kết toàn dân tộc cùng tích cực hành động vì một Việt Nam dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Do vậy, đây còn là sự kiện chính trị, pháp lý có ý nghĩa nhân văn, ý nghĩa xã hội sâu sắc.

Ngày Pháp luật với nội hàm ghi nhận ngày ban hành bản Hiến pháp dân chủ đầu tiên của nhà nước Việt Nam thì không chỉ giới hạn chỉ là ngày 09/11, mà được coi là điểm mốc, là sợi chỉ đỏ kết nối, xuyên suốt, có sức lan tỏa sâu rộng trong cộng đồng dân cư, nhắc nhở, giáo dục họ ý thức tôn trọng pháp luật, để không chỉ là một ngày, mà phấn đấu sẽ là 365 ngày trong một năm mọi tổ chức, cá nhân tôn trọng và nghiêm chỉnh chấp hành Hiến pháp, pháp luật theo hiện khẩu hiệu “Sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật”.

Đối với công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, Ngày Pháp luật cũng là một trong những chế định quan trọng đặt tiền đề cho việc đổi mới tổ chức thực hiện công tác này. Ngày pháp luật được tổ chức nhằm tạo bước phát triển mới trong việc nâng cao hiệu quả công tác phổ biến, giáo dục pháp luật - một bộ phận của công tác giáo dục chính trị tư tưởng và là nhiệm vụ thường xuyên của toàn bộ hệ thống chính trị, các cấp, các ngành với mục tiêu cuối cùng là hỗ trợ và tạo điều kiện để mọi cá nhân, tổ chức biết sử dụng pháp luật làm phương tiện, công cụ bảo vệ quyền lợi và lợi ích hợp pháp của mình, của Nhà nước và xã hội.

Năm 2013 là năm đầu tiên tổ chức thực hiện Ngày Pháp luật trong phạm vi toàn quốc và cũng là năm ghi nhận một sự kiện rất quan trọng trong đời sống chính trị - pháp lý của đất nước, đó là việc toàn dân tích cực tham gia quá trình sửa đổi Hiến pháp năm 1992 đáp ứng yêu cầu, đòi hỏi của đất nước trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Do vậy, chủ đề Ngày Pháp luật năm 2013 được xác định là: “Toàn dân xây dựng, thi hành và bảo vệ Hiến pháp vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. Việc tổ chức Ngày Pháp luật năm nay là đợt sinh hoạt chính trị - pháp lý sâu rộng, làm tiền đề, cơ sở, tạo động lực để triển khai thực hiện có trọng tâm, trọng điểm, hiệu quả, thiết thực hơn trong những năm tiếp theo, góp phần vào thành quả chung của công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

III. NỘI DUNG, HÌNH THỨC VÀ TRÁCH NHIỆM TỔ CHỨC THỰC HIỆN NGÀY PHÁP LUẬT

Nghị định số 28/2013/NĐ-CP ngày 04/04/2013 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều về biện pháp thi hành Luật phổ biến, giáo dục pháp luật tại Chương 2 đã quy định cụ thể, Ngày Pháp luật được tổ chức với các nội dung: Khẳng định trí, vai trò của  Hiến pháp, pháp luật trong quản lý Nhà nước và đời sống xã hội; giáo dục cán bộ, công chức, viên chức và người dân ý thức tôn trọng và chấp hành pháp luật; ý thức bảo vệ pháp luật, lợi ích của việc chấp hành pháp luật; tuyên truyền, phổ biến các quy định của Hiến pháp, pháp luật thiết thực với đời sống của nhân dân, gắn với chức năng, nhiệm vụ của cơ quan, đơn vị; vận động nhân dân nghiêm chỉnh chấp hành pháp luật. Ngày Pháp luật cũng là ngày biểu dương, khen thưởng các tập thể, cá nhân tiêu biểu  trong xây dựng pháp luật, thực thi pháp luật, phổ biến, giáo dục pháp luật, gương người tốt việc tốt trong thực hiện pháp luật.

Để triển khai các nội dung trên, Ngày Pháp luật được tổ chức dưới các hình thức như mít tinh, hội thảo, tọa đàm, thi tìm hiểu pháp luật, tuyên truyền, phổ biến pháp luật lưu động; triển lãm.

Nghị định cũng quy định cụ thể trách nhiệm của các Bộ, ngành, đoàn thể, địa phương trong tổ chức triển khai Ngày Pháp luật. Trong đó, quy định Bộ Tư pháp hướng dẫn nội dung, hình thức tổ chức Ngày Pháp luật trong phạm vi cả nước;  Trên cơ sở hướng dẫn tổ chức Ngày Pháp luật của Bộ Tư pháp, Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Ủy ban nhân dân các cấp hướng dẫn về nội dung, hình thức tổ chức Ngày Pháp luật; Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam hướng dẫn nội dung, hình thức tổ chức Ngày Pháp luật cho các tổ chức thành viên; quy định Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ, Thủ trưởng cơ quan thuộc Chính phủ, Chủ tịch Ủy ban nhân dân các cấp có trách nhiệm tổ chức Ngày Pháp luật; Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và người đứng đầu cơ quan Trung ương của các tổ chức thành viên của Mặt trận trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ của mình tổ chức Ngày Pháp luật cho các hội viên, đoàn viên của tổ chức mình.

TỔ CHỨC, TRIỂN KHAI NGÀY PHÁP LUẬT NƯỚC CỘNG HÒA

XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM NĂM 2013

I. HƯỚNG DẪN TRIỂN KHAI NGÀY PHÁP LUẬT NĂM 2013

Theo quy định tại Điểm a, Khoản 1, Điều 7 Nghị định số 28/2013/NĐ-CP ngày 4/4/2013 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật phổ biến, giáo dục pháp luật, Bộ Tư pháp có trách nhiệm hướng dẫn nội dung, hình thức tổ chức Ngày Pháp luật trong phạm vi cả nước. Thực hiện nhiệm vụ nêu trên, trên cơ sở ý kiến thống nhất của Hội đồng phối hợp phổ biến, giáo dục pháp luật Trung ương, Bộ Tư pháp đã ban hành Công văn số 6902/BTP-PBGDPL ngày 25 tháng 9 năm 2013 hướng dẫn các Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ; Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận; Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương về tổ chức thực hiện Ngày Pháp luật năm 2013 trong đó quy định rõ về chủ đề, khẩu hiệu, nội dung, hình thức và trách nhiệm triển khai thực hiện Ngày Pháp luật, cụ thể như sau:

1. Chủ đề, khẩu hiệu Ngày Pháp luật Năm 2013.

 a) Về chủ đề

Năm 2013 là năm ghi nhận một sự kiện rất quan trọng trong đời sống chính trị - pháp lý của đất nước, đó là việc toàn dân tích cực tham gia đóng góp ý kiến xây dựng Hiến pháp năm (sửa đổi) của thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, hội nhập quốc tế, do đó, chủ đề của Ngày Pháp luật năm 2013 được lựa chọn là “Toàn dân xây dựng, thi hành và bảo vệ Hiến pháp vì mục tiêu Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”, thể hiện đầy đủ tinh thần “Tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân” trong đạo luật cơ bản của Nhà nước ta.

b) Về khẩu hiệu

         Các khẩu hiệu về Ngày Pháp luật năm 2013 gồm:

- “Sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật”;

- “Hưởng ứng Ngày Pháp luật nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ”;

- “Nghiêm chỉnh chấp hành Hiến pháp, pháp luật là bảo vệ chính bạn, gia đình bạn và xây dựng xã hội dân chủ, công bằng, văn minh”;

- “Thực hiện pháp luật là quyền và nghĩa vụ của mọi công dân”;

- “Tôn trọng và chấp hành pháp luật là nét đẹp văn hóa của mỗi người dân”;

- “Cán bộ, công chức, viên chức gương mẫu chấp hành và bảo vệ pháp luật”;

Ngoài ra, các Bộ, ngành, địa phương có thể lựa chọn các khẩu hiệu khác phù hợp với chủ đề Ngày Pháp luật, gắn với lĩnh vực của Bộ, ngành, địa phương mình.

2. Nội dung, hình thức tổ chức Ngày Pháp luật năm 2013

           Trên cơ sở những nội dung, hình thức tổ chức Ngày pháp luật được Nghị định 28/2013/ NĐ-CP quy định, Ngày Pháp luật năm 2013 được tổ chức thực hiện tập trung vào một số nội dung, hình thức sau:

a) Về nội dung

          - Tuyên truyền, phổ biến về mục đích, ý nghĩa của Ngày Pháp luật;

- Phổ biến, giáo dục sâu rộng về vị trí, vai trò của Hiến pháp và pháp luật trong quản lý nhà nước và đời sống xã hội; về những quan điểm, nội dung cơ bản của việc sửa đổi Hiến pháp năm 1992 và những đạo luật có liên quan đến mọi cá nhân, tổ chức được Quốc hội xem xét, thảo luận tại kỳ họp thứ 6 như Luật đất đai (sửa đổi), Luật hôn nhân và gia đình (sửa đổi), Luật bảo hiểm y tế (sửa đổi)…; 

- Các Bộ, ngành tập trung phổ biến, giáo dục và triển khai thi hành các văn bản pháp luật mới thuộc lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ, ngành, chú trọng các văn bản liên quan trực tiếp đến quyền, lợi ích và nghĩa vụ của các cá nhân, tổ chức trong đời sống dân sự, kinh tế, trong đó có các nghị định về xử phạt vi phạm hành chính về các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội vừa được Chính phủ ban hành nhằm thi hành nghiêm chỉnh Luật xử lý vi phạm hành chính năm 2012, tăng cường trật tự, kỷ cương pháp luật;

- Các địa phương, ngoài những nội dung nêu trên, lựa chọn để phổ biến, thông tin về pháp luật và thi hành pháp luật trong những lĩnh vực đang được nhân dân tại địa bàn quan tâm như: Biển đảo, bảo vệ chủ quyền quốc gia, phòng, chống tham nhũng, an toàn giao thông, an toàn vệ sinh thực phẩm, bảo vệ người tiêu dùng, giải quyết các tranh chấp về đất đai, giải quyết khiếu nại, tố cáo… qua đó, giáo dục, vận động cán bộ, công chức, viên chức và người dân nâng cao ý thức tôn trọng và tự giác chấp hành pháp luật; ý thức bảo vệ pháp luật;

- Đánh giá về công tác xây dựng pháp luật, phổ biến, giáo dục pháp luật và thi hành pháp luật năm 2013 của Bộ, ngành, địa phương, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao nhận thức, tăng cường hiệu quả thực hiện Hiến pháp và pháp luật;

- Biểu dương, khen thưởng các tập thể, cá nhân tiêu biểu, gương người tốt, việc tốt, điển hình tiên tiến trong xây dựng, thực thi pháp luật, phổ biến, giáo dục pháp luật.

b) Về hình thức

- Tăng thời lượng, xây dựng các chuyên trang, chuyên mục, tọa đàm, phóng sự chuyên sâu, phim tài liệu, tin, bài, ảnh, các thông điệp ngắn, đối thoại, trả lời phỏng vấn và các hình thức phù hợp khác về Ngày Pháp luật trên các phương tiện thông tin đại chúng.

- Tổ chức phổ biến, giáo dục pháp luật thông qua các hình thức hội nghị, hội thảo, tọa đàm, tài liệu pháp luật, thi tìm hiểu pháp luật, trợ giúp pháp lý, tư vấn pháp luật;

- Lồng ghép nội dung phổ biến, giáo dục pháp luật với các hoạt động thực hiện cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”, phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, “Xây dựng nông thôn mới”, Năm an toàn giao thông, triển khai Quyết định của Thủ tướng Chính phủ về chuẩn tiếp cận pháp luật ở cơ sở;

- Tổ chức kiểm tra, đánh giá, sơ kết tình hình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật, phổ biến, giáo dục pháp luật và thi hành pháp luật năm 2013; 

- Thực hiện các hoạt động tuyên truyền cổ động trực quan về Ngày Pháp luật, chủ đề, khẩu hiệu Ngày Pháp luật năm 2013 qua hệ thống áp phích, panô, băng rôn, cờ trên các tuyến đường chính, phố, các khu trung tâm, các trường học, địa điểm công cộng; triển lãm tranh, hình ảnh, tài liệu về thực hiện pháp luật;

Đồng thời, theo hướng dẫn, các Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và cơ quan Trung ương của tổ chức chính trị - xã hội thành viên của Mặt trận, Hội Luật gia Việt Nam, Liên đoàn Luật sư Việt Nam; Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, tùy theo điều kiện, hoàn cảnh cụ thể, lựa chọn nội dung, hình thức phù hợp với đặc thù của Bộ, ngành, đoàn thể, địa phương mình để triển khai Ngày Pháp luật đảm bảo hiệu quả. Riêng trong ngày 09/11/2013 các Bộ, ngành, đoàn thể, địa phương tập trung thực hiện một trong các hình thức như: tổ chức tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng, tuyên truyền cổ động trực quan, tổ chức hội nghị, hội thảo về Ngày Pháp luật và các nội dung liên quan tới chủ đề Ngày Pháp luật.

3. Thời gian triển khai Ngày Pháp luật năm 2013

Thời gian triển khai Ngày Pháp luật được tổ chức trong tuần lễ từ ngày 04/11/2013 đến ngày 10/11/2013, trong đó tổ chức cao điểm vào ngày 09/11/2013 (Thứ bảy).

4. Trách nhiệm tổ chức thực hiện Ngày Pháp luật năm 2013

Để tổ chức triển khai Ngày Pháp luật năm 2013 có hiệu quả, Công văn hướng dẫn đề nghị các Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương trên cơ sở nội dung hướng dẫn chủ động xây dựng Kế hoạch và tổ chức thực hiện Ngày Pháp luật năm 2013 với hình thức phù hợp; theo dõi, đôn đốc, kiểm tra, báo cáo đánh giá việc tổ chức triển khai Ngày Pháp luật trong phạm vi mình quản lý.

Tổ chức pháp chế các Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ có trách nhiệm là đầu mối tham mưu giúp Bộ, ngành triển khai Ngày Pháp luật.

Sở Tư pháp có trách nhiệm là đầu mối tham mưu giúp Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương tổ chức triển khai các hoạt động Ngày Pháp luật tại địa phương.

Công văn cũng đề nghị Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ của mình hướng dẫn nội dung, hình thức tổ chức Ngày Pháp luật cho các tổ chức thành viên, nhất là đối với các tổ chức chính trị - xã hội, Hội Luật gia Việt Nam, Liên đoàn Luật sư Việt Nam, trong đó, đề nghị quan tâm chỉ đạo Ủy ban Mặt trận Tổ quốc các cấp và các tổ chức thành viên vận động nhân dân chấp hành pháp luật.

          Riêng Bộ Tư pháp có trách nhiệm xây dựng kế hoạch phối hợp với các Bộ, ngành, đoàn thể, địa phương tổ chức các hoạt động hưởng ứng Ngày Pháp luật, trong đó tập trung vào một số hoạt động chính: tổ chức Lễ công bố Ngày Pháp luật; tổ chức họp báo để thông báo về việc tổ chức Ngày Pháp luật; tọa đàm truyền hình với chủ đề Ngày Pháp luật năm 2013; thực hiện biên soạn, thiết kế một số tài liệu, pa nô, áp phích về Ngày Pháp luật để các Bộ, ngành, đoàn thể, địa phương tham khảo, sử dụng; biểu dương, khen thưởng các tập thể, cá nhân tiêu biểu trong xây dựng, thực thi pháp luật, phổ biến, giáo dục pháp luật; tổ chức đánh giá việc triển khai thực hiện Ngày Pháp luật năm 2013.

II. TÌNH HÌNH TỔ CHỨC TRIỂN KHAI NGÀY PHÁP LUẬT NĂM 2013

Trên cơ sở hướng dẫn công văn số 6902/BTP-PBGDPL ngày 25 tháng 9 năm 2013 nêu trên, hiện nay hầu hết các Bộ, ngành, địa phương đã ban hành Kế hoạch tổ chức thực hiện Ngày Pháp luật và khẩn trương tổ chức thực hiện bằng nhiều nội dung, hình thức phong phú, đa dạng. Hoạt động  quan trọng của việc tổ chức Ngày Pháp luật là tuyên truyền, phổ biến về mục đích, ý nghĩa của Ngày Pháp luật. Bên cạnh đó, hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật trong dịp quan trọng này tập trung vào tuyên truyền về vị trí, vai trò của Hiến pháp và pháp luật trong quản lý nhà nước và đời sống xã hội; về những quan điểm, nội dung cơ bản của việc sửa đổi Hiến pháp năm 1992 và những đạo luật có liên quan đến mọi cá nhân, tổ chức được Quốc hội xem xét, thảo luận tại Kỳ họp thứ 6 như Luật đất đai (sửa đổi), Luật hôn nhân và gia đình (sửa đổi), Luật bảo hiểm y tế (sửa đổi)…các văn bản khác liên quan trực tiếp đến quyền, lợi ích và nghĩa vụ của các cá nhân, tổ chức. Thông tin pháp luật và thi hành pháp luật trong các lĩnh vực: biển đảo, bảo vệ chủ quyền quốc gia, phòng, chống tham nhũng, an toàn giao thông, an toàn vệ sinh thực phẩm, bảo vệ người tiêu dùng, giải quyết các tranh chấp về đất đai, giải quyết khiếu nại, tố cáo… cũng được chọn để tuyên truyền, phổ biến trong dịp này, trong đó có chú trọng các Nghị định về xử phạt vi phạm hành chính về các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội vừa được Chính phủ ban hành, nhằm thi hành nghiêm chỉnh Luật xử lý vi phạm hành chính năm 2012. Ngoài những nội dung nêu trên các Bộ, ngành, địa phương tập trung phổ biến và triển khai thi hành các văn bản pháp luật thuộc lĩnh vực quản lý nhà nước của mình, các văn bản quy phạm pháp luật gắn với chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và công tác chuyên môn của cơ quan, đơn vị.

Để tổ chức triển khai Ngày Pháp luật, ngoài thực hiện các hình thức theo hướng dẫn tại Công văn số 6902/BTP-PBGDPL, hầu hết các Bộ, ngành, địa phương đã tập trung thực hiện các hình thức như: tổ chức tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng, tuyên truyền cổ động trực quan, tổ chức hội nghị, hội thảo về Ngày Pháp luật và các nội dung liên quan tới chủ đề Ngày Pháp luật. Bện cạnh đó, một số địa phương đã xây dựng hình thức triển khai cụ thể Ngày Pháp luật như tổ chức lồng ghép tuyên truyền trong Ngày pháp luật hàng tháng; tổ chức tuần lễ cao điểm về tuyên truyền pháp luật; tổ chức mít tinh, diễu hành, tổ chức ngày tư vấn, trợ giúp pháp luật miễn phí; các địa phương cũng đã và đang thực hiện các hoạt động tuyên truyền cổ động trực quan về Ngày Pháp luật, chủ đề, khẩu hiệu Ngày Pháp luật năm 2013 qua hệ thống áp phích, panô, băng rôn, cờ trên các tuyến đường chính, phố, các khu trung tâm, các trường học, địa điểm công cộng; triển lãm tranh, hình ảnh, tài liệu về thực hiện pháp luật.

Bên cạnh việc áp dụng những hình thức truyền thống, các Bộ, ngành, địa phương thực hiện lồng ghép nội dung Ngày Pháp luật với các hoạt động thực hiện cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”, phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, “Xây dựng nông thôn mới”, “Năm an toàn giao thông”, triển khai Quyết định của Thủ tướng Chính phủ về chuẩn tiếp cận pháp luật ở cơ sở; tổ chức kiểm tra, đánh giá, sơ kết tình hình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật, phổ biến, giáo dục pháp luật và thi hành pháp luật năm 2013.

Một số địa phương cụ thể định hướng tuyên truyền các văn bản pháp luật mới được Quốc hội thông qua tại kỳ họp thứ 5 như Luật khoa học và công nghệ, Luật giáo dục quốc phòng và an ninh, Luật hòa giải ở cơ sở (An Giang, Hải Phòng)..., tập trung tuyên truyền Luật phổ biến, giáo dục pháp luật và các văn bản hướng dẫn thi hành (Phú Yên). Có địa phương (Hà Tĩnh) xây dựng kế hoạch theo hướng phân thành từng nhóm đối tượng để tập trung tuyên truyền, phổ biến các văn bản pháp luật liên quan như đối với nhân dân là Luật phòng chống tác hại thuốc lá; Luật giao thông đường bộ; Luật phòng chống ma túy...; đối với cán bộ, công chức, sỹ quan lực lượng vũ trang (Luật cán bộ, công chức; Luật Viên chức; Luật phòng, chống tham nhũng; Luật biển Việt Nam...); đối với nhà trường (Luật giáo dục, Luật giáo dục quốc phòng an ninh...) và phổ biến, quy định pháp luật phù hợp cho người lao động, người nước ngoài (Hà Tĩnh, Long An); lồng ghép việc phổ biến văn bản pháp luật với việc tổ chức nội dung sinh hoạt khác của cơ quan, đơn vị, địa phương, chào cờ đầu tuần, đọc báo đầu giờ (Quảng Ninh) hay việc thực hiện các Đề án (Lạng Sơn); đăng tải nội dung tuyên truyền chung cho các đối tượng trên Trang thông tin điện tử của Sở Tư pháp và tổ chức nói chuyện chuyên đề Ngày Pháp luật Việt Nam cho đội ngũ giáo viên và học sinh vào ngày 09/11 (Long An); tổ chức ngày tư vấn pháp luật miễn phí, tổ chức mít tinh, diễu hành, triển lãm ảnh về phòng ngừa tai nạn giao thông (Bình Dương)… 

Các Bộ, ngành, đoàn thể ở Trung ương còn tập trung phổ biến, giáo dục và triển khai thi hành các văn bản pháp luật mới thuộc lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ, ngành, đoàn thể như: Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tập trung phổ biến, triển khai thi hành các văn bản pháp luật mới thuộc lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ; Uỷ ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam  tập trung tuyên truyền, phổ biến các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của nhà nước, điển hình là Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn; Ngân hàng nhà nước Việt Nam tập trung tuyên truyền văn bản  pháp luật liên quan đến hoạt động ngân hàng, trong đó chú trọng các văn bản pháp luật về ngân hàng được ban hành trong năm 2013. Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh phát huy vai trò của đội ngũ luật gia trẻ, cán bộ, công chức trẻ, sinh viên ngành luật và những người am hiểu kiến thức pháp luật nói chung để tổ chức tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật gắn với các phong trào hành động cách mạng của Đoàn trong các đối tượng thanh niên; tổ chức sinh hoạt chi đoàn, chi hội về Ngày Pháp luật năm 2013…

 Một số Bộ, ngành, địa phương như Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, các tỉnh Quảng Bình, Đồng Tháp, Bắc Giang… đã tập trung đánh giá về công tác xây dựng pháp luật, phổ biến, giáo dục pháp luật và thi hành pháp luật năm 2013 từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao nhận thức, tăng cường hiệu quả thực hiện Hiến pháp và pháp luật.

Như vậy, tuy cùng một mục đích và sự kiện nhưng Ngày Pháp luật được tổ chức mang những sắc thái và đặc trưng của từng đơn vị, địa bàn, mở ra nhiều mô hình mới cho công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, tạo bước chuyển cho công tác này để xã hội tiếp nhận và áp dụng pháp luật như một thói quen, một phần tất yếu trong hoạt động hàng ngày, góp phần xây dựng ý thức chấp hành pháp luật trong cán bộ, nhân dân.

Hội đồng phối hợp phổ biến, giáo dục pháp luật Trung ương với nhiệm vụ tư vấn giúp Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo, phối hợp thực hiện các nhiệm vụ về phổ biến, giáo dục pháp luật trong đó có hướng dẫn về Ngày Pháp luật. Từ khi Luật phổ biến, giáo dục pháp luật có hiệu lực, Bộ Tư pháp – cơ quan thường trực của Hội đồng phối hợp phổ biến, giáo dục pháp luật đã tích cực cùng các Bộ, ngành, địa phương nghiên cứu, tìm các giải pháp, hình thức phù hợp để tham mưu tổ chức triển khai thực hiện Ngày Pháp luật trong phạm vi cả nước. Bộ Tư pháp cũng được giao chủ trì, phối hợp với các Bộ, ngành, địa phương để triển khai các hoạt động hưởng ứng Ngày Pháp luật trong toàn quốc năm 2013, trong đó có hoạt động tổ chức Lễ công bố Ngày Pháp luật nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Để Ngày Pháp luật được tổ chức thống nhất, đồng bộ, hiệu quả trên phạm vi cả nước, cần tập trung thực hiện một số định hướng sau:

Thứ nhất, việc tổ chức Ngày pháp luật phải thiết thực, phục vụ đắc lực sự phát triển kinh tế - xã hội, phục vụ nhu cầu pháp lý của tổ chức, cá nhân. Từng ngành, từng cấp cần xuất phát từ yêu cầu quản lý của mình trong từng lĩnh vực, địa bàn mà đề ra nhiệm vụ tổ chức Ngày Pháp luật cho phù hợp. Việc triển khai Ngày Pháp luật phải được thực hiện đồng bộ, gắn kết chặt chẽ với các nhiệm vụ trọng tâm về xây dựng và thi hành pháp luật của các Bộ, ngành, địa phương, đảm bảo thiết thực, tiết kiệm, hiệu quả. Riêng trong năm 2013, các Bộ, ngành tập trung phổ biến, giáo dục và triển khai thi hành các văn bản pháp luật mới thuộc lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ, ngành, chú trọng các văn bản liên quan trực tiếp đến quyền, lợi ích và nghĩa vụ của các cá nhân, tổ chức trong đời sống dân sự, kinh tế, trong đó có các Nghị định về xử phạt vi phạm hành chính về các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội vừa được Chính phủ ban hành, nhằm thi hành nghiêm chỉnh Luật xử lý vi phạm hành chính năm 2012, tăng cường trật tự, kỷ cương pháp luật. Tuy nhiên, để pháp luật thực sự đi vào đời sống xã hội, việc tổ chức triển khai Ngày pháp luật cần hướng tới thường xuyên tuyên truyền, phổ biến, giáo dục ý thức để từng ngày hình thành thói quen tìm hiểu, thực hành pháp luật, tổ chức Ngày pháp luật hàng năm với những nội dung, việc làm thiết thực nhằm tạo lập, nâng cao trình độ văn hóa pháp luật ở mỗi người dân, mỗi cán bộ, công chức nhà nước, doanh nhân, cộng đồng, tổ chức và trên quy mô toàn xã hội.

Thứ hai, Ngày Pháp luật phải được tiến hành thường xuyên, lâu dài, toàn diện, có trọng tâm, trọng điểm. Ngày 09 tháng 11 là Ngày Pháp luật, ngày cao điểm tôn vinh Hiến pháp và pháp luật, nhưng không nên hiểu rằng, trong năm chỉ đến ngày đó mới tổ chức thực hiện các hình thức nhằm đạt mục đích, yêu cầu của nó. Đấy chỉ là thời điểm cao trào trong năm, là thời điểm nhìn nhận, xem xét, kiểm điểm các việc đã làm, đề ra các nhiệm vụ tiếp theo; khen thưởng, tôn vinh những tấm gương sáng, điển hình trong xây dựng pháp luật, tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật, thi hành pháp luật. Với mục đích, ý nghĩa của mình, Ngày Pháp luật được xác định là một sự kiện chính trị, pháp lý có ý nghĩa quan trọng đối với việc xây dựng Nhà nước pháp quyền của dân, do dân và vì dân, có sức lan tỏa sâu rộng trong cộng đồng dân cư, giáo dục ý thức tôn trọng pháp luật, để không chỉ là một ngày, mà phấn đấu sẽ là 365 ngày trong năm tôn trọng, nghiêm chỉnh thực hiện pháp luật.

Thứ ba, Ngày Pháp luật có ý nghĩa nhằm tôn vinh Hiến pháp, pháp luật, giáo dục ý thức thượng tôn pháp luật cho mọi người trong xã hội. Vì vậy, việc tổ chức thực hiện cần trực tiếp phục vụ cho quá trình nhanh chóng hoàn thiện hệ thống pháp luật theo hướng pháp luật ngày càng đầy đủ, phù hợp với thực tế, minh bạch, dễ tiếp cận, dễ thực hiện; nâng cao hiệu quả, hiệu lực thi hành pháp luật, tăng cường hoạt động kiểm tra, giám sát, bảo đảm các quy định pháp luật được chấp hành nghiêm minh, thống nhất ở mọi nơi, mọi lúc, mọi đối tượng. Các quy định pháp luật không phù hợp cần được kịp thời sửa đổi, bổ sung.

Tổ chức thực hiện pháp luật cần gắn với quá trình hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam xã hội chủ nghĩa; bám sát định hướng của Đảng và nhà nước về xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật. Trong đó, thực hiện mọi giải pháp để đạt được mục tiêu xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật đồng bộ, thống nhất, khả thi, công khai, minh bạch, trọng tâm là hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân; đổi mới căn bản cơ chế xây dựng và thực hiện pháp luật; phát huy vai trò và hiệu lực của pháp luật để góp phần quản lý xã hội, giữ vững ổn định chính trị, phát triển kinh tế, hội nhập quốc tế, xây dựng Nhà nước trong sạch, vững mạnh, thực hiện quyền con người, quyền tự do, dân chủ của công dân, góp phần đưa nước ta trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020.

Tổ chức thực hiện pháp luật cần gắn với việc nâng cao hiệu quả công tác phổ biến, giáo dục pháp luật; triển khai hiệu quả Luật phổ biến, giáo dục pháp luật và các văn bản hướng dẫn thi hành; các chương trình, đề án trọng tâm của Chính phủ về công tác này. Để nâng cao hiệu quả phổ biến, giáo dục pháp luật, cần đổi mới mạnh mẽ cả về nhận thức, hình thức, nội dung, phương pháp phổ biến, giáo dục pháp luật. Một trong những nội dung quan trọng là nên tổ chức theo hướng kết hợp giáo dục pháp luật với giáo dục đạo đức và kỹ năng sống, kỹ năng sử dụng pháp luật cho các đối tượng xã hội nói chung, các cán bộ, công chức, viên chức nói riêng. Không chỉ giáo dục, tuyên truyền pháp luật mà còn phải giáo dục tính cách, ý thức, trách nhiệm đạo đức, ứng xử văn hoá và kỹ năng sử dụng, thực hành pháp luật. Điều rất quan trọng để tạo lập tình cảm, thái độ, thói quen tôn trọng, tuân thủ pháp luật, góp ý, phản biện pháp luật và thận trọng đối với mỗi hành vi, quyết định của mỗi người trong cuộc sống là giáo dục ý nghĩa đạo đức, bổn phận đạo đức trong việc tuân thủ pháp luật.

Tổ chức thực hiện cần gắn với tổ chức thi hành pháp luật đảm bảo thi hành pháp luật nghiêm minh, công bằng, thống nhất; kiên quyết phòng chống tội phạm, tham nhũng; quan tâm giải quyết khiếu nại, tố cáo; xây dựng nền hành chính trong sạch, tăng cường thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động hành chính, bên cạnh việc việc xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm pháp luật; đề cao giáo dục đạo đức, thông qua hoạt động thực thi công vụ kết hợp phổ biến, giáo dục pháp luật cho nhân dân; gắn kết chặt chẽ công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án với việc tuyên truyền, phổ biến các quy định của pháp luật có liên quan.

Thứ tư, cùng với việc tổ chức Ngày Pháp luật, cần đề xuất, thực hiện các giải pháp nâng cao năng lực quản lý nhà nước, đổi mới và không ngừng hoàn thiện phương thức lãnh đạo của Đảng, bảo đảm hoạt động của Đảng phù hợp với Hiến pháp và pháp luật, tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước và xã hội, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý, điều hành của Nhà nước, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của Mặt trận và các đoàn thể nhân dân;  tăng cường trách nhiệm, đạo đức nghề nghiệp của cán bộ, công chức, hoàn thiện và thực hiện nghiêm quy định pháp luật về công chức, công vụ. Công chức nhà nước chỉ được làm những gì pháp luật cho phép. Tiêu chuẩn, đạo đức nghề nghiệp đối với từng loại cán bộ, công chức và hệ thống tiêu chuẩn đánh giá, khen thưởng, kỷ luật đối với cán bộ, công chức phải được hoàn thiện. Triệt để loại bỏ tham nhũng cũng như  mọi hành vi tiêu cực trong hoạt động của bộ máy nhà nước. Nâng cao vai trò của các cơ quan bảo vệ pháp luật, bảo đảm mọi vi phạm pháp luật đều được xử lý kịp thời, công bằng, nghiêm minh, thống nhất. Tiếp tục cải cách mạnh mẽ các thủ tục tố tụng tư pháp theo hướng dân chủ, bình đẳng, công khai, minh bạch, chặt chẽ, nhưng thuận tiện, bảo đảm sự tham gia và giám sát của nhân dân đối với hoạt động tư pháp. Bảo đảm chất lượng tranh tụng tại các phiên toà xét xử, lấy kết quả tranh tụng tại toà làm căn cứ quan trọng để phán quyết bản án, coi đây là khâu đột phá để nâng cao chất lượng hoạt động tư pháp.

Thứ năm, nội dung tổ chức thực hiện Ngày Pháp luật cần bao gồm việc cung cấp đầy đủ, tiện lợi các dịch vụ pháp lý phục vụ nhu cầu về luật sư, tư vấn pháp luật, công chứng, hộ tịch và các dịch vụ pháp lý khác để hỗ trợ các tổ chức, cá nhân trong việc bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình. Tổ chức Ngày Pháp luật cần gắn với việc đẩy mạnh xã hội hóa các hoạt động cung cấp dịch vụ pháp lý. Xã hội hóa công tác này cần tiếp tục khẳng định một cách nhất quán chủ trương, có kế hoạch, lộ trình cụ thể, tạo cơ chế khuyến khích, huy động các cá nhân, tổ chức có điều kiện tham gia hỗ trợ, đóng góp trên tất cả các phương diện trong việc đưa pháp luật đến với người dân. Đây là phương thức giảm bớt được sự đầu tư nguồn lực của nhà nước và quan trọng là tạo điều kiện cho người dân có nhiều cơ hội lựa chọn, thụ hưởng các dịch vụ pháp lý phù hợp với khả năng, nhu cầu của người dân, doanh nghiệp.

Thứ sáu, phát huy dân chủ, vận động, thu hút quần chúng nhân dân tham gia hoạt động xây dựng, thực hiện, bảo vệ pháp luật; xây dựng môi trường văn hoá; củng cố lòng tin, tạo đồng thuận xã hội; xây dựng bộ máy trong sạch, vững mạnh, cải cách hành chính; tăng cường thanh tra, kiểm tra, giám sát việc thực hiện pháp luật. Khuyến khích, hỗ trợ cho việc thành lập các tổ chức tự quản ở cơ sở có mục đích bảo vệ an ninh trật tự, bảo vệ môi trường. Đây là những việc làm thiết thực động viên nhân dân tham gia Ngày Pháp luật.

Việc mở rộng và phát huy dân chủ trong hoạt động của toàn xã hội nói chung, của Nhà nước nói riêng phải dựa trên những nguyên tắc nhất định, trong đó nguyên tắc hàng đầu là phải đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân. Nhà nước ấy không chỉ đại diện cho lợi ích, ý chí của nhân dân mà còn có khả năng thực hiện tốt chức năng quản lý xã hội. Nhà nước ấy phải có đội ngũ công chức chuyên nghiệp không chỉ giỏi nghiệp vụ mà còn có bản lĩnh chính trị vững vàng, phẩm chất đạo đức tốt, lối sống trong sạch.

Để xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân trong điều kiện hiện nay cần phải xác định vị trí chi phối của pháp luật; xây dựng hệ thống pháp luật tiên tiến đồng bộ; mọi hoạt động của cá nhân, tổ chức phải tuân thủ pháp luật; xây dựng bộ máy nhà nước gọn nhẹ; thực hiện cải cách hành chính quốc gia nhanh và mạnh hơn.

HIẾN PHÁP VIỆT NAM:  NHỮNG DẤU MỐC LỊCH SỬ

I. TỪ HIẾN PHÁP NĂM 1946 ĐẾN HIẾN PHÁP NĂM 1992

Từ đầu thế kỷ 20 cho tới trước Cách mạng tháng Tám (năm 1945), nước ta là một nước thuộc địa nửa phong kiến vừa chịu sự bóc lột của thực dân Pháp vừa chịu sự cai trị của triều đình phong kiến nhà Nguyễn theo chính thể quân chủ chuyên chế. Về mặt pháp lý, nước ta không có Hiến pháp, về mặt thực tế, dân ta không có tự do và dân chủ. Điều rất đặc sắc là, trong đêm trường lịch sử ấy, những nhà ái quốc vĩ đại như Phan Chu Trinh, Phan Bội Châu và Nguyễn Ái Quốc khi trăn trở về con đường cứu nước, cứu dân, đều sẻ chia một chân lý là con đường cứu nước, cứu dân phải có thành tố quan trọng là chủ nghĩa lập hiến. Trong bài Việt Nam yêu cầu ca (1922), Nguyễn Ái Quốc viết:

“Bảy xin Hiến pháp ban hành,

Trăm điều phải có thần linh pháp quyền.”[1]

Trong bản yêu sách gửi Hội Vạn quốc có sự ký tên của Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh và Nguyễn Ái Quốc năm 1926, cả ba nhà yêu nước kiên quyết đòi hỏi “Phải giả quyền tự quyết cho dân Việt Nam!...Sắp đặt một nền Hiến pháp về phương diện chính trị và xã hội, theo như những lý tưởng dân quyền…”[2]

Đảng ta, được sáng lập và rèn luyện bởi lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, trong những chỉ đạo chiến lược cách mạng của mình, rất đề cao tư tưởng lập hiến. Ngay từ khi chưa giành được chính quyền, tại Hội nghị trung ương 7 tháng 11/1940, Đảng đã chủ trương khi giành được chính quyền cần “Ban bố Hiến pháp dân chủ; ban bố những quyền tự do dân chủ cho nhân dân.”[3]

Một ngày sau khi đọc bản "Tuyên ngôn độc lập" bất hủ, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà, ngay trong phiên họp đầu tiên của Chính phủ ngày 3/9/1945, Hồ Chủ tịch đã đề ra sáu nhiệm vụ cấp bách của Chính phủ. Một trong những nhiệm vụ cấp bách đó là phải xây dựng được một bản Hiến pháp dân chủ. Người khẳng định: "Trước chúng ta đã bị chế độ quân chủ chuyên chế cai trị, rồi đến chế độ thực dân không kém phần chuyên chế nên nước ta không có Hiến pháp, nhân dân ta không được hưởng quyền tự do, dân chủ. Chúng ta phải có một Hiến pháp dân chủ".[4] Ngay sau đó, Chính phủ lâm thời, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhanh chóng xúc tiến việc soạn thảo Hiến pháp. Công việc này được đẩy mạnh sau khi Quốc hội đầu tiên của nước ta chính thức hoạt động sau cuộc Tổng tuyển cử ngày 6/1/1946.

Ngày 9/11/1946, sau hơn mười ngày làm việc khẩn trương, Quốc hội đã thông qua bản Hiến pháp đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà, còn được gọi là Hiến pháp năm 1946. Bản hiến văn nổi tiếng, thấm đẫm tư tưởng dân chủ pháp quyền của Chủ tịch Hồ Chí Minh, coi trọng các giá trị quyền con người, quyền công dân, đã trở thành tiền đề pháp lý đặc biệt quan trọng thiết lập một chính quyền dân chủ, mạnh mẽ và sáng suốt, đủ sức lãnh đạo nhân dân giành thắng lợi trong cuộc kháng chiến đánh đuổi thực dân Pháp đầy hi sinh, gian khổ suốt 9 năm cho tới năm 1954. Thời gian càng lùi xa, chúng ta càng thấy tầm vóc vĩ đại của bản Hiến pháp năm 1946. Có thể nói rằng, Hiến pháp 1946 là bản Hiến pháp dân chủ, tiến bộ của một nước Việt Nam dân chủ - cộng hòa, không thua kém bất kỳ bản Hiến pháp dân chủ nào trên thế giới ở thời điểm đó. Ngày 9 tháng 11 năm 1946 đã đi vào lịch sử như ngày mở đầu cho lịch sử lập hiến của nước ta. Điều rất đáng vui mừng là với việc ban hành Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật năm 2012, Quốc hội quyết định chọn ngày 9 tháng 11 hàng năm là ngày Pháp luật nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam nhằm tôn vinh Hiến pháp, pháp luật, giáo dục ý thức thượng tôn pháp luật cho mọi người trong xã hội.

Kể từ Hiến pháp năm 1946 đến nay, đất nước ta đã có 4 bản Hiến pháp: Hiến pháp năm 1946, Hiến pháp năm 1959, Hiến pháp năm 1980 và Hiến pháp 1980. Mỗi bản Hiến pháp đều gắn với những bước ngoặt lịch sử quan trọng của đất nước, thể hiện tầm nhìn, chọn lựa mang tính chiến lược về con đường phát triển của dân tộc ứng với từng thời kỳ.

 Hiến pháp năm 1959 là bản Hiến pháp của thời kỳ hòa bình đã được lập lại ở miền Bắc, đất nước thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược của cách mạng là: xây dựng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc và tiến hành cuộc đấu tranh ở miền Nam thống nhất đất nước. Với thắng lợi vĩ đại của Chiến dịch Hồ Chí Minh mùa xuân 1975, miền Nam được hoàn toàn giải phóng, non sông thu về một mối, cả nước quá độ lên chủ nghĩa xã hội dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Quốc hội chung của cả nước đã chủ trương sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 1959 và xây dựng bản Hiến pháp mới. Ngày 18/12/1980, sau gần 2 năm xây dựng tiến hành xây dựng dự thảo, trong đó có việc tham vấn rộng rãi ý kiến của các tầng lớp nhân dân, Quốc hội đã thông qua Hiến pháp của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam (còn gọi là Hiến pháp năm 1980). Hiến pháp năm 1980 được xem là bản Hiến pháp của nước Việt Nam đã hoàn toàn thống nhất sau hơn hai mươi năm bị chia cắt với những chế độ chính trị - xã hội khác nhau, Hiến pháp của bước đầu tiên quá độ lên chủ nghĩa xã hội.

Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI năm 1986 đã đưa ra đường lối Đổi mới toàn diện đất nước, mở ra một thời kỳ phát triển mới ở đất nước ta với những chủ trương đúng đắn, hợp lòng dân như chuyển đổi cơ chế kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, mở cửa, hội nhập quốc tế về kinh tế, đồng thời mở rộng dân chủ, xây dựng nhà nước thực sự của dân, do dân và vì dân. Trong bối cảnh đó, nhiều quy định của Hiến pháp năm 1980 nhất là các quy định về chế độ kinh tế, không còn phù hợp với thực tiễn kinh tế - xã hội của đất nước. Để khắc phục tình trạng này, nhằm thể chế hóa Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội năm 1991 do Đại hội VII của Đảng thông qua, đồng thời đáp ứng nguyện vọng của nhân dân, với tinh thần nhìn thẳng vào sự thật, đánh giá đúng sự thật, ngày 15/4/1992, Quốc hội nước ta đã nhất trí thông qua Hiến pháp năm 1992. Việc soạn thảo và ban hành Hiến pháp 1992 là một quá trình thảo luận dân chủ và chắt lọc một cách nghiêm túc những ý kiến đóng góp của mọi tầng lớp nhân dân. Có thể nói, Hiến pháp năm 1992 đánh dấu một giai đoạn phát triển mới trong tư duy phát triển của Đảng, Nhà nước ta, là bản Hiến pháp xây dựng đất nước trong thời kỳ đổi mới toàn diện và sâu sắc về kinh tế, đổi mới từng bước về chính trị, với việc thừa nhận nền kinh tế thị trường trong quá trình quá độ lên chủ nghĩa xã hội, khuyến khích sự tồn tại, phát triển lâu dài của khu vực kinh tế dân doanh, khu vực có vốn đầu tư nước ngoài và đặt ra các yêu cầu đổi mới đối với khu vực kinh tế nhà nước. Bộ máy chính quyền ở Trung ương cũng có những đổi mới quan trọng theo hướng đề cao vai trò của Quốc hội, thiết lập lại thiết chế Chủ tịch nước, nâng cao vai trò quản lý, điều hành của Chính phủ, tăng cường vai trò, trách nhiệm cá nhân của người đứng đầu Chính phủ, làm tiền đề đổi mới nền hành chính nhà nước vận hành năng động, sáng tạo, phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế thị trường, hội nhập.

Trong lần sửa đổi, bổ sung năm 2001, tinh thần dân chủ và pháp quyền của Hiến pháp năm 1992 lại càng được làm sâu sắc thêm một bước. Mô hình nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa cùng với Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa chính thức được hiến định.

Hơn 20 năm thi hành Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001), đất nước ta chứng kiến sự phục hưng và phát triển mạnh mẽ về mọi mặt kinh tế, chính trị, xã hội của đất nước. Dù một số năm gần đây, đất nước ta phải đối mặt với nhiều khó khăn, có những khó khăn rất nghiêm trọng, nhưng về tổng thể, chúng ta vẫn có thể khẳng định rằng, thành tựu đổi mới của đất nước ta gắn liền với việc thi hành Hiến pháp năm 1992 là những thành tựu mang tính lịch sử. Hiến pháp năm 1992 cũng là nền tảng giúp chúng ta hoàn thiện hệ thống pháp luật bao quát các lĩnh vực kinh tế - xã hội với hàng trăm đạo luật, trong đó phải kể đến các đạo luật quan trọng như Bộ luật dân sự, Bộ luật hình sự, Luật Thương mại, Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư, các đạo luật thuế, các đạo luật về tổ chức bộ máy nhà nước, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân cùng hàng ngàn văn bản hướng dẫn thi hành, làm tiền đề tiến hành công cuộc cải cách hành chính, cải cách pháp luật và cải cách tư pháp trong thời gian qua theo hướng xây dựng nhà nước pháp quyền dân chủ.

Mặc dù vậy, để tiếp tục tháo gỡ những tồn tại, bất cập trong thể chế và thúc đẩy phát triển đất nước, tiếp tục mở rộng dân chủ, đổi mới bộ máy chính quyền, kiểm soát hữu hiệu việc thực hiện quyền lực nhà nước, Đại hội XI của Đảng (tháng 1 năm 2011) đã chủ trương tiến hành sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 1992. Suốt hơn 2 năm qua, có thể nói, việc sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 1992 đã trở thành một sự kiện chính trị đặc biệt trọng đại trong đời sống chính trị của đất nước.

II. SỬA ĐỔI HIẾN PHÁP NĂM 1992 - ĐỢT SINH HOẠT CHÍNH TRỊ QUAN TRỌNG VÀ RỘNG LỚN

Quá trình sửa đổi Hiến pháp 1992 từ khi có chủ trương của Đảng vào năm 2011 đến nay là một đợt sinh hoạt chính trị quan trọng, rộng lớn, thu hút sự quan tâm của các tầng lớp nhân dân, cả trong và ngoài nước.  Có thể khái quát quá trình này thành 3 giai đoạn quan trọng:

- Giai đoạn tổng kết thi hành Hiến pháp năm 1992 và xây dựng bản dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992: Giai đoạn này được đánh dấu bằng việc ngày 6/8/2011, Quốc hội ban hành Nghị quyết số 06/2011/QH13 “Về việc sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 1992 và thành lập Ủy ban dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992”. Ngày 23/8/2011, Ủy ban dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 đã ban hành Kế hoạch số 05/KH-UBDTSĐHP tổng kết thi hành Hiến pháp năm 1992 trong đó phân định rõ vai trò, trách nhiệm của các cơ quan nhà nước (Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân các cấp) và Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong việc tiến hành công tác tổng kết thi hành Hiến pháp năm 1992 làm cơ sở cho việc xây dựng dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992. Công việc tổng kết đã được các cơ quan tiến hành khẩn trương, huy động sự tham gia rộng rãi của cả hệ thống chính trị, các chuyên gia, nhà khoa học và được hoàn tất để gửi cho Ủy ban dự thảo sửa đổi Hiến pháp trong khoảng thời gian 4 tháng. Trên cơ sở các báo cáo tổng kết cùng các hoạt động nghiên cứu do Ban Biên tập Dự thảo sửa đổi Hiến pháp tiến hành dưới sự chỉ đạo của Ủy ban dự thảo sửa đổi Hiến pháp, Báo cáo tổng kết thi hành hiến pháp 1992 và Dự thảo 1 Hiến pháp sửa đổi đã được hoàn tất để báo cáo Bộ Chính trị, Trung ương Đảng (Hội nghị Trung ương 5 khóa XI) và trình Quốc hội khóa XIII tại kỳ họp thứ 4 (tháng 10-11/2012) thảo luận, cho ý kiến.

Ngày 23/11/2012, Quốc hội đã ra Nghị quyết số 38/2012/QH13 về “Tổ chức lấy ý kiến nhân dân về dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992”, đợt lấy ý kiến giai đoạn 1 “bắt đầu từ ngày 02 tháng 01 năm 2013 và kết thúc vào ngày 31 tháng 3 năm 2013”.

- Giai đoạn tổ chức lấy ý kiến nhân dân về dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992:

Thực hiện Nghị quyết số 38/2012/QH13 của Quốc hội, công việc tổ chức lấy ý kiến nhân dân về dự thảo sửa đổi Hiến pháp đã được các cơ quan của Quốc hội, Chính phủ, Mặt trận tổ quốc Việt Nam và các cơ quan hữu quan thực hiện một cách bài bản, khoa học, theo tinh thần phát huy dân chủ, tính tích cực chính trị của các cá nhân, tổ chức. Tính đến hết ngày 31/3/2013, sau 3 tháng triển khai thực hiện Nghị quyết của Quốc hội, theo báo cáo của Chính phủ, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Tòa án nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao và các cơ quan, tổ chức hữu quan, đã có trên 26 triệu lượt ý kiến góp ý của các cơ quan, tổ chức và cá nhân về Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992, với khoảng 28 ngàn hội nghị, hội thảo, tọa đàm được tổ chức, thể hiện sự tâm huyết của đồng bào ta ở trong nước và ở nước ngoài đối với việc sửa đổi, bổ sung đạo luật cơ bản của nước ta.

- Giai đoạn hoàn thiện dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 để trình Quốc hội xem xét, thông qua:

Ủy ban dự thảo sửa đổi Hiến pháp đã nhiều lần tiếp thu, giải trình tiếp thu ý kiến đóng góp của nhân dân, hoàn thiện dự thảo sửa đổi Hiến pháp trình Quốc hội xem xét, thảo luận tại kỳ họp thứ 5 Quốc hội khóa XIII (tháng 5-6/2013). Trên cơ sở tổng hợp ý kiến thảo luận của các đại biểu Quốc hội, Ủy ban dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 đã tiếp tục các công việc phục vụ việc hoàn thiện dự thảo. Các cơ quan hữu quan (nhất là Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chính phủ và các cơ quan hữu quan) đã tích cực tham gia đề xuất phương án hoàn thiện dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992.

Hiện tại, Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 đang được Quốc hội tại kỳ họp thứ 6 (tháng 10-11/2013) thảo luận, xem xét, thông qua. Dự kiến, nếu được Quốc hội thông qua, chúng ta sẽ có bản Hiến pháp sửa đổi năm 2013 trong thời gian ngắn sắp tới. Đây là một dấu mốc mới quan trọng trong lịch sử lập hiến của nước ta.

III. DỰ THẢO SỬA ĐỔI HIẾN PHÁP NĂM 1992 VÀ SỰ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG CỦA ĐẤT NƯỚC

Dự thảo Hiến pháp 1992 sửa đổi lần này được xây dựng theo những định hướng cơ bản sau đây[5]:

Thứ nhất, sửa đổi Hiến pháp để tiếp tục thể chế hóa và làm sâu sắc hơn chủ trương phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa, bảo đảm tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân.

Thứ hai, sửa đổi Hiến pháp để tiếp tục phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, huy động các lực lượng xã hội phục vụ sự nghiệp phát triển đất nước.

Thứ ba, sửa đổi Hiến pháp để tiếp tục khẳng định và làm rõ hơn vị trí, vai trò, trách nhiệm lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước và xã hội.

Thứ tư, sửa đổi Hiến pháp để tiếp tục phát huy nhân tố con người, thể hiện sâu sắc hơn quan điểm bảo vệ, tôn trọng quyền con người, bảo đảm thực hiện tốt hơn quyền, nghĩa vụ cơ bản của công dân.

Thứ năm, sửa đổi Hiến pháp để tiếp tục xây dựng và hoàn thiện nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, phát triển văn hóa, giáo dục, khoa học, công nghệ, bảo đảm công bằng xã hội, bảo vệ môi trường.

Thứ sáu, sửa đổi Hiến pháp để tiếp tục bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Thứ bảy, sửa đổi Hiến pháp để tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Thứ tám, sửa đổi Hiến pháp để tích cực, chủ động hội nhập quốc tế, xác định rõ hơn vai trò, trách nhiệm của Nhà nước trong việc bảo vệ lợi ích quốc gia, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân trong quan hệ quốc tế; tạo cơ sở hiến định để Nhà nước đẩy mạnh hợp tác quốc tế, thực hiện quyền, nghĩa vụ quốc gia, góp phần giữ gìn hòa bình khu vực và thế giới.

Thứ chín, sửa đổi kỹ thuật lập hiến và quy trình sửa đổi Hiến pháp để bảo đảm hiệu lực, tính ổn định, lâu dài của Hiến pháp.

Từ những định hướng cơ bản đó, dự thảo Hiến pháp năm 1992 sửa đổi đã kế thừa những nội dung và kỹ thuật lập hiến còn phù hợp trong các bản Hiến pháp 1946, 1959, 1980 và 1992, đồng thời kịp thời thể chế hóa Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) và Nghị quyết Đại hội XI của Đảng.

Dự thảo trình Quốc hội thảo luận tại kỳ họp thứ 6 bao gồm 120 điều được chia thành 11 chương. So với Hiến pháp hiện hành, bản dự thảo ít hơn 27 điều với nhiều điểm sửa đổi, bổ sung  quan trọng, cụ thể như sau:

- Dự thảo khẳng định nhân dân là chủ thể xây dựng, thi hành và bảo vệ Hiến pháp; khẳng định các hình thức thực hiện dân chủ đại diện và dân chủ trực tiếp của nhân dân;

- Dự thảo thể hiện cam kết cao của nhà nước ta với việc tôn trọng, bảo đảm và bảo vệ quyền con người; bổ sung thêm một số quy định mới về quyền và nguyên tắc thực hiện quyền con người phù hợp với các cam kết quốc tế của Việt Nam;

- Dự thảo khẳng định và cụ thể hóa một bước nguyên tắc phân công, phối hợp và kiểm soát giữa các cơ quan trong việc thực hiện quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp với việc phân công rõ Quốc hội là cơ quan thực hiện quyền lập pháp, Chính phủ là cơ quan thực hiện quyền hành pháp và Tòa án nhân dân là cơ quan thực hiện quyền tư pháp.

- Dự thảo một mặt để mở cho luật quy định về mô hình tổ chức chính quyền địa phương, mặt khác hiến định rõ hơn các nguyên tắc làm cơ sở xây dựng mối quan hệ phân định thẩm quyền giữa chính quyền trung ương và chính quyền địa phương, giữa các cấp chính quyền địa phương với nhau. 

- Dự thảo nhấn mạnh hơn nữa yêu cầu bảo đảm tính độc lập trong hoạt động xét xử của tòa án, một yêu cầu quan trọng của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Dự thảo nêu rõ “nghiêm cấm cơ quan, tổ chức, cá nhân can thiệp vào việc xét xử của thẩm phán, hội thẩm”. Dự thảo cũng khẳng định rõ “nguyên tắc tranh tụng trong xét xử được bảo đảm”.

- Dự thảo tiếp tục khẳng định mô hình phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đồng thời hiến định yêu cầu phát triển bền vững (gắn việc xây dựng kinh tế với phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo vệ môi trường). Dự thảo sửa đổi Hiến pháp khẳng định rõ “các chủ thể hoạt động kinh tế thuộc các thành phần kinh tế bình đẳng, hợp tác và cạnh tranh theo pháp luật.” Dự thảo tiếp tục khẳng định quy định rất đúng đắn của Hiến pháp năm 1992 rằng “Nhà nước khuyến khích, tạo điều kiện để tổ chức, cá nhân đầu tư, sản xuất, kinh doanh, góp phần phát triển đất nước. Tài sản hợp pháp của tổ chức, cá nhân đầu tư, sản xuất, kinh doanh được pháp luật bảo hộ và không bị quốc hữu hóa.”

Ngoài ra, dự thảo sửa đổi Hiến pháp còn có những sửa đổi, bổ sung quan trọng về kỹ thuật lập hiến.

Trong bối cảnh đất nước ngày càng mở cửa, hội nhập, yêu cầu đổi mới đồng bộ giữa kinh tế và chính trị rất bức thiết hiện nay, những điểm mới nêu trên của dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 có thể được xem là sự lựa chọn ở tầm trung hạn với những bước đi thận trọng của Đảng và Nhà nước ta theo tinh thần của Chiến lược phát triển kinh tế- xã hội giai đoạn hiện nay. Những điểm sửa đổi, bổ sung quan trọng đó, cùng với những nội dung còn phù hợp của Hiến pháp năm 1992 tiếp tục được kế thừa sẽ là khuôn khổ hiến định để chúng ta tiếp tục xây dựng hệ thống pháp luật mà trọng tâm là hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, xây dựng Nhà nước pháp quyền dân chủ trên cơ sở lấy lợi ích quốc gia, dân tộc làm mục tiêu cao nhất, đề cao tinh thần thượng tôn Hiến pháp, thượng tôn pháp luật, vì mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”.